हाम्रो परीक्षा प्रणाली प्रजातान्त्रिक आदर्शको विपरित छन्
मानकीकृत परीक्षणहरू प्रजातन्त्रको विपरीत मानिन्छन् किनभने तिनका सिद्धान्तहरू र प्रभावहरूले लोकतान्त्रिक शिक्षाका मूल्यमान्यताहरू—समता, व्यक्तिगत विकास, र सहभागितात्मक सिकाइ—सँग बाझिन्छन्। यहाँ मानकीकृत परीक्षणहरू प्रजातान्त्रिक आदर्शहरूको विपरीत हुनुका केही कारणहरू छन्: (अहिलेको सन्दर्भमा म एसईई र कक्षा १२ को परिक्षालाई लक्षित गर्दैछु।)
१. शैक्षिक समानतालाई कमजोर बनाउनु
प्रजातन्त्रले सबै नागरिकहरूलाई समान अवसर प्रदान गर्न खोज्छ। तर, मानकीकृत परीक्षणले शैक्षिक असमानता बढाउँछ। धनी पृष्ठभूमिका विद्यार्थीहरूलाई ट्युटरिङ, परीक्षण तयारी कोर्सहरू, र राम्रो स्रोतसाधनहरू जस्ता सुविधा बढी उपलब्ध हुन्छ, जसले उनीहरूलाई आर्थिक रूपमा कमजोर पृष्ठभूमिका विद्यार्थीहरूमाथि फाइदा दिन्छ। यस असमानताका कारण मानकीकृत परीक्षणले समाजमा रहेका वर्ग र जातीय असमानताहरू बलियो बनाउँछ र अवसरहरूलाई असमान बनाउँछ।
२. एकरूपताको दृष्टिकोण
प्रजातन्त्रले प्रत्येक व्यक्तिको विशिष्टता र विविध सम्भावनाहरूलाई सम्मान गर्छ। तर, मानकीकृत परीक्षणले सबै विद्यार्थीहरूको क्षमता मापन गर्न एकरूप उपाय लागू गर्छ, जसले विद्यार्थीहरूको विविध प्रतिभा, पृष्ठभूमि, र सिकाइ शैलीलाई बेवास्ता गर्छ। यसले प्रायः गणित र साक्षरता जस्ता सिमित सीपहरूको मात्र मूल्याङ्कन गर्छ, तर रचनात्मकता, आलोचनात्मक सोच, समस्या समाधान जस्ता व्यापक क्षमताहरूलाई बेवास्ता गर्छ, जुन एक सक्रिय प्रजातान्त्रिक समाजका लागि अत्यावश्यक छन्।
अचारः विद्यार्थीलाई शिकार खेल्ने चील झै उड्न दिनुपर्छ एसईई पास गराउने नाउँमा पिन्जडामा थुनेको सुँगा बनाउँनु हुँदैन। जब सफलतालाई अंक र पदकमा नापिन्छ, तब तनाबमा रोगी र बेखुशी पुस्ता हुर्किन्छ। अहिलेका अभिभावकले दोस्रो पुस्तालाई थोत्रे बनाउँदैछन्।
३. पाठ्यक्रमको संकुचन
मानकीकृत परीक्षणले प्रायः पाठ्यक्रमलाई संकुचित बनाउँछ, किनभने शिक्षक र विद्यालयहरूले राम्रो नतिजा सुनिश्चित गर्न “परीक्षणका लागि पढाउने” प्रवृत्ति अपनाउँछन्। यो परीक्षाको तयारीमा केन्द्रित हुनुको कारणले कला, संगीत, नागरिक शिक्षा, र सामाजिक अध्ययन जस्ता विषयहरूलाई बेवास्ता गरिन्छ—जसले विद्यार्थीहरूलाई सम्पूर्ण व्यक्ति र सूचित नागरिक बन्न सहयोग पुर्याउँछ। प्रजातान्त्रिक शिक्षा प्रणालीको लक्ष्य विद्यार्थीहरूलाई आलोचनात्मक सोच्न, नागरिक जीवनमा संलग्न हुन, र आफ्नो रुचिहरू अन्वेषण गर्न सक्षम बनाउनु हो, जुन मानकीकृत परीक्षणद्वारा प्रायः बेवास्ता गरिन्छ।
अचारः जुम्लामा जिउने सिप, मोहतरीमा जिउने सिप, पढाइको नाम गुम्न लागे। उहिले उहिले विद्यार्थीलाई मलजल गरेर योद्धा बनाउँथे अहिले परीक्षाको लागि तयार गधा बनाइन्छ।
४. आलोचनात्मक र स्वतन्त्र सोचलाई दबाउनु
प्रजातन्त्र व्यक्तिहरूको आलोचनात्मक सोच्न, प्रश्न सोध्न, र विद्यमान स्थितिलाई चुनौती दिन सक्ने क्षमतामा निर्भर छ। मानकीकृत परीक्षणले कण्ठस्थ गर्नु र याददाश्तलाई प्राथमिकता दिन्छ, रचनात्मक र आलोचनात्मक सोचभन्दा। सही उत्तरलाई “सोधपुछ र अन्वेषणको प्रक्रिया” भन्दा बढी जोड दिएर, मानकीकृत परीक्षणले विद्यार्थीहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा सोच्न, मान्यताहरूलाई प्रश्न गर्न, वा बहु दृष्टिकोणहरू विचार गर्न निरुत्साहित गर्छ, जुन सबै एक क्रियाशील प्रजातन्त्रका लागि आवश्यक पक्षहरू हुन्।
अचारः शिक्षाले विद्यार्थीहरूलाई पिन्जरामा थुनेको सुँगा होइन तातो चिसो थेक्थे चिल बनाउनुपर्छ।
५. विद्यार्थीको आवाज र सहभागिताको बेवास्ता गर्नु
प्रजातन्त्रमा प्रत्येक व्यक्तिलाई आवाज र सहभागिताको अवसर हुनुपर्छ। मानकीकृत परीक्षणले विद्यार्थीहरूको सहभागिताको कुनै अवसर प्रदान गर्दैन। विद्यार्थीहरूलाई आफूलाई कसरी मूल्याङ्कन गरिन्छ भन्नेमा थोरै मात्र भन्न पाइन्छ, र उनीहरूको विशिष्ट चासो र शक्तिहरू प्रायः बेवास्ता गरिन्छ। साथै, पाठ्यक्रम र मूल्याङ्कन सम्बन्धी निर्णयहरू प्रायः नीतिनिर्माताहरू वा परीक्षण कम्पनीहरूले गर्छन्, शिक्षकहरू, विद्यार्थीहरू, र अभिभावकहरू नभई, जसले समुदायको संलग्नता घटाउँछ।
अचारः निशुल्क शिक्षा प्रजातन्त्रको धमिरा हुन भने निशुल्क शिक्षाका अभियान्ताहरू भोलीका तानाशाहीहरू हुन्।
६. दण्डात्मक परिणामहरू
मानकीकृत परीक्षणको खराब प्रदर्शनका लागि विद्यार्थी, शिक्षक, र विद्यालयहरूलाई दण्डात्मक परिणामहरू भोग्नु पर्छ। यी परिणामहरूमा विद्यालय बन्द हुनु, बजेट कटौती, वा सजायहरू समावेश छन्, जुन विशेष गरी सीमित स्रोत भएका समुदायका विद्यालयहरूका लागि हानिकारक हुन सक्छ। प्रजातान्त्रिक प्रणालीमा शिक्षा विद्यार्थी र शिक्षकहरूलाई सशक्त बनाउन र सहयोग पुर्याउनुपर्छ, खास गरी दुर्गम क्षेत्रहरूमा जहाँ थप सहयोगको खाँचो छ।
७. मानकीकरण र बहुलवाद एकरूपता कि विभिदत्ता
प्रजातन्त्र बहुलवादलाई मूल्यवान् ठान्छ, जुन विचारहरू, संस्कृतिहरू, र दृष्टिकोणहरूको सहअस्तित्व हो। मानकीकृत परीक्षणले भने एकरूपता र मानकीकरणलाई जोड दिन्छ, जुन शिक्षार्थीहरूको विविधता र उनीहरूको विशिष्ट सन्दर्भलाई अँगाल्न असफल हुन्छ। “मानक” को अवधारणा प्रायः सांस्कृतिक, भाषिक, र क्षेत्रीय भिन्नतालाई बेवास्ता गर्छ, जसले प्रजातन्त्रले प्राप्त गर्न खोजेको समावेशीपनलाई कमजोर बनाउँछ।
निष्कर्ष
सारमा, मानकीकृत परीक्षणले असमानता, मानकीकरण, र अनुरूपतालाई बढावा दिन्छ, जसले प्रजातान्त्रिक मूल्यहरूसँग बाझिन्छ। विद्यार्थीहरूको विविध प्रतिभा, सिर्जनात्मकता, र आलोचनात्मक सोचलाई मनाउन र विकास गर्नको सट्टा, उनीहरूले एकरूपता र अनुपालनलाई जोड दिन्छन्। एक प्रजातान्त्रिक शिक्षा प्रणालीले विविध प्रतिभा, सक्रिय सहभागितालाई मूल्यवान् ठान्नुपर्छ र विद्यार्थीहरूलाई सोचपूर्ण रूपमा नागरिक जीवनमा संलग्न हुन सक्षम बनाउनु पर्छ, जुन अहिलेको मानकीकृत परीक्षणको जोडसँग बाझिएको छ।
रसबरीः नेपालमा शिक्षामा उन्नती आउन नदिने सबैभन्दा ठूलो खलनायक परीक्षा नियन्त्रण कार्यलय हुन्। परिक्षा नियन्त्रण कार्यलय भारतबाट अस्वस्थ तरकारी झिकाउने विचौलिया जस्तो देखिन्छ। कृषकलाई सधै भयमा राख्ने (कृषकः शिक्षक र शिक्षण संस्था)। एसईई तथा अन्य परीक्षाहरू व्यक्तिको क्षमता उडाउने बम जस्ता भएका छन्। एसईई परीक्षा पास गर्ने धुनमा खेती गर्न, खान पकाउन, घरको काम गर्ने सीप सबै गुमाउँछन् र हातमा ठगी खाने सीप मात्र बाँकी रहन्छ।
Standardized Tests and Their Opposition to Democratic Values
Standardized tests are often viewed as contrary to democracy because their principles and impacts conflict with the core values of democratic education—equality, personal development, and participatory learning. Here are some reasons why standardized tests are seen as opposing democratic ideals, specifically in the context of Nepal’s SEE and Grade 12 exams:
1. Weakening Educational Equality
Democracy aims to provide equal opportunities to all citizens. However, standardized tests increase educational inequality. Students from wealthy backgrounds have better access to tutoring, test preparation courses, and resources, giving them an advantage over economically disadvantaged students. This inequality reinforces societal class and ethnic disparities, making opportunities unequal.
2. One-Size-Fits-All Approach
Democracy values each individual’s uniqueness and diverse potential. Standardized tests, however, apply a uniform measure to assess all students, ignoring their diverse talents, backgrounds, and learning styles. These tests typically assess limited skills such as math and literacy, neglecting broader abilities like creativity, critical thinking, and problem-solving, which are essential in a vibrant democratic society.
Analogy: Students should be allowed to soar like an eagle in their unique ways, not caged like parrots merely to pass the SEE. When success is measured by scores and medals, it fosters a generation strained by stress and dissatisfaction.
3. Narrowing the Curriculum
Standardized testing often leads to a narrowed curriculum, as teachers and schools adopt a “teach to the test” approach to ensure better results. This test-focused teaching sidelines subjects like art, music, civic education, and social studies—subjects that help students develop as well-rounded individuals and informed citizens. Democratic education aims to enable students to think critically, participate in civic life, and explore their interests, which standardized testing often overlooks.
Analogy: The skills needed to live in Jumla and Mahottari are getting lost in the name of education. In the past, students were nurtured into warriors; now, they are trained like donkeys for exams.
4. Suppressing Critical and Independent Thinking
Democracy relies on individuals’ ability to think critically, ask questions, and challenge the status quo. Standardized testing prioritizes rote memorization over creative and critical thinking. By emphasizing “correct answers” over the process of inquiry and exploration, standardized testing discourages students from thinking independently, questioning beliefs, or considering multiple perspectives—all crucial to an active democracy.
Analogy: Education should aim to make students free-thinkers, like eagles, not caged parrots.
5. Neglecting Student Voice and Participation
In a democracy, everyone should have a voice and an opportunity to participate. Standardized testing offers no room for student participation. Students have little say in how they are evaluated, and their unique interests and strengths are often disregarded. Furthermore, curriculum and assessment decisions are typically made by policymakers or testing companies, not by teachers, students, or parents, reducing community engagement.
Analogy: Free education can be the termite of democracy, and proponents of free education may end up fostering tomorrow’s authoritarian leaders.
6. Punitive Consequences
Poor performance on standardized tests often results in punitive outcomes for students, teachers, and schools. These consequences can include school closures, budget cuts, or sanctions, which can be particularly harmful for schools in resource-limited communities. In a democratic system, education should empower and support students and teachers, especially in remote areas where additional support is needed.
7. Standardization vs. Pluralism
Democracy values pluralism, the coexistence of diverse ideas, cultures, and perspectives. Standardized testing, however, emphasizes uniformity and standardization, failing to embrace the diversity of learners and their unique contexts. The concept of “standards” often overlooks cultural, linguistic, and regional diversity, weakening the inclusivity that democracy seeks to achieve.
Conclusion
In summary, standardized testing promotes inequality, standardization, and conformity, which contradict democratic values. Instead of celebrating and developing students’ diverse talents, creativity, and critical thinking, standardized tests emphasize uniformity and compliance. A democratic education system should value diverse talents and active participation and enable students to engage thoughtfully in civic life—ideals that conflict with the current emphasis on standardized testing.
Metaphor: In Nepal, the Examination Control Office is the biggest obstacle to progress in education. It resembles brokers importing unhealthy vegetables from India, always keeping farmers (teachers and educational institutions) in fear. Exams like the SEE have become bombs that shatter a person’s potential. In the quest to pass SEE, students lose the skills of farming, cooking, and household chores, left with only the ability to survive by deceptive means.